Een derde van alle vrouwen krijgt last van migraine. En daar is één reden voor
Twee derde van de migrainepatiΓ«nten is een vrouw. Vermoed wordt dat hormonen een rol spelen bij de aandoening. Maar hoe de vork precies in de steel zit, dat is nog nooit onderzocht. Hoog tijd om daar verandering in te brengen, vonden drie vrouwelijke wetenschappers van het Leids Universitair Medisch Centrum. Zij brachten de vrouwspecifieke factoren van migraine in kaart en vertellen je welke concrete triggers een aanval kunnen veroorzaken. βDat pralines migraine zouden triggeren, klopt niet.β
De cijfers liegen er niet om: migraine komt bijna drie keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Elke dag krijgen zoβn 70.000 patiΓ«nten een aanval, die zich nog het best laat vergelijken met een kortsluiting. Hun hoofd wordt overspoeld door een Βlawine aan pijnlijke prikkels, terwijl gewoon geluid de intensiteit van hels Βlawaai krijgt en licht plots onverdraagzaam wordt.
De aandoening β die niet zo heel lang geleden nog smalend omschreven werd als βde ziekte van de hysterische vrouwβ β wordt anno 2021 gelukkig wel au sΓ©rieux genomen op wetenschappelijk Γ©n maatschappelijk vlak. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is migraine zelfs de op een na meest belastende ziekte ter wereld. Toch blijft er een belangrijke vraag onbeantwoord: waarom hebben vrouwen er vaker last van dan mannen?
Oestrogeen als grootste boosdoener
Dat het antwoord βhormonenβ luidt, daar zijn steeds meer experts van overtuigd. Vooral oestrogeen zou een belangrijke factor zijn. βAlleen al de leeftijd van de patiΓ«ntes in onze wachtkamer maakt duidelijk dat dat vermoeden wellicht kloptβ, zegt Gisela Terwindt, neurologe en hoofdpijnspecialiste in het Leids Universitair Medisch Centrum.Β
βEnerzijds krijgen we heel veel tieners of twintigers op consultatie die vertellen dat ze sinds hun puberteit met enorme hoofdpijnaanvallen kampen. Anderzijds zijn er de late veertigers en vijftigers bij wie de eerste menopauzale klachten gepaard gaan met een heropflakkering van hun migraine. Bovendien merkt het merendeel van onze patiΓ«ntes dat hun cyclus invloed heeft op hun migraine: ze geven aan dat ze tijdens hun menstruatie de heftigste aanvallen doormaken. Tijdens de zwangerschap hebben de meesten dan weer nauwelijks of geen migraineklachten.β
Een derde van alle vrouwen krijgt tijdens het leven last van Βmigraine, tegenover een op de negen mannen. βHoog tijd om na te gaan waar die verschillen vandaan komenβ, stelt professor Terwindt. βEn vooral: hoe de hersenziekte beter behandeld kan worden.β Daarom startte ze samen met farmacoloog Antoinette Maassen van den Brink een grootschalig onderzoek naar het verband tussen hormonen en migraine. Dat gezamenlijke onderzoek van het Leids Universitair Medisch Centrum en het Erasmus Medisch Centrum is wereldwijd het eerste in zijn soort.
Hoofdpijndagboek
βOnze WHAT!-studie bestaat uit drie onderdelenβ, legt arts-onderzoeker en teamlid Iris Verhagen uit. βHet eerste deel hebben we net afgerond. Daarbij lieten we vrouwen met migraine hoofdpijndagboeken bijhouden. Daarin noteerden ze niet alleen hun symptomen, maar ook de dagen waarop ze ongesteld waren. Of de frequentie en ernst van hun aanvallen ΓΌberhaupt verschilden tijdens en voor of na hun maandstonden, was de eerste onderzoeksvraag. Ook vroegen we hen naar wat zij als migraine-uitlokkers ervaarden: tekort aan slaap, stress, alcohol…β
De medische wereld heeft de vrouwspeciΒfieΒke factoren van migraine veel te lang genegeerd. Frappant, als je weet dat vrouwen veel harder afzien.Gisela Terwindt, neurologe en hoofdpijnspecialiste in het Leids Universitair Medisch Centrum
βEΓ©n duidelijke trigger kwam naar voren: menstruatie. Niet alleen was de kans op een aanval groter tijdens de menstruatie, de aanvallen zelf werden ook als heftiger en hardnekkiger ervaren. Hoe dat komt? Die vraag hopen we te beantwoorden in het tweede deel van het onderzoek. Daarvoor zullen we hormoonmetingen uitvoeren in het bloed, speeksel en de urine van vrouwen die last hebben van aanvallen tijdens de menstruatie, of die kampen met overgangsklachten en heftige migraine. Uit de tests hopen we te kunnen afleiden welke hormonen op welke tijdstippen in de cyclus een rol spelen bij een aanvalβ, legt arts Verhagen verder uit.
Anticonceptie als medicijn?
Ook arts-onderzoeker Britt van der Arend maakt deel uit van het WHAT!-team. βVooral oestrogeen lijkt een rol te spelen. Tijdens de menstruatie daalt de concentratie van dat vrouwelijk hormoon en er zijn studies die suggereren dat die verandering een migraineaanval triggert. Maar waarschijnlijk is het te kort door de bocht om te stellen dat het alleen aan oestrogeen ligt. Tijdens de ovulatie zakt het oestrogeenniveau bijvoorbeeld ook, maar daar is de link met migraine minder duidelijk.β
Tijdens de menstruaΒtie daalt het hormoon oestrogeen. Er zijn studies die suggereren dat die verandeΒring een migraineΒaanΒval triggert.Arts-onderzoeker Britt van der Arend
βWaarschijnlijk zijn er dus nog andere hormonen die een rol spelen, zoals progesteron, oxytocine of het stresshormoon cortisolβ, zegt arts van der Arend. βIn het derde onderzoeksluik nemen de onderzoekers het effect van de anticonceptiepil onder de loep. Veel vrouwen vragen zich af of het slikken van de pil aanvallen kan voorkomen. De redenering erachter is heel logisch. Omdat de pil de aanmaak van lichaamseigen geslachtshormonen onderdrukt, blijven de hormoonniveaus relatief stabiel. Daardoor heb je minder kans op een migraineaanval. In theorie althans, want in de praktijk is dat amper onderzocht.β
βTot nu: tijdens een klinische studie vragen we vrouwen die de pil nemen om hun stopweek over te slaan, zodat hun hormoonspiegels stabiel blijven. In een ideale wereld zouden we de andere groep een placebo toedienen, maar dat lukt in dit geval natuurlijk niet ongemerkt. Ook zijn er nog een boel ethische bezwaren. Daarom krijgt de andere groep vitamine E-supplementen. Eerder kleinschalig onderzoek wees uit dat dit voedingssupplement de ernst van de aanvallen mogelijk helpt verminderen via invloed op het baarmoederslijmvliesβ, zegt arts Verhagen.
Uniseks medicatie
βWetenschappers vermoeden al lang dat hormonale schommelingen een rol spelen bij vrouwen met migraine, maar tot nu toe was er weinig concreet Βbewijsβ, vat neurologe en hoofdpijnspecialiste Gisela Terwindt samen. βEn daar is maar één verklaring voor: de medische wereld heeft de vrouwspecifieke factoren van migraine veel te lang genegeerd. Frappant, als je weet dat vrouwen ook harder afzien. Hun aanvallen duren langer dan die van mannen en zijn heftiger. Ze hebben bovendien minder baat bij medicatie en kampen met meer bijwerkingen. Recent onderzoek van ons team wees bijvoorbeeld uit dat triptanen β migrainespecifieke acute geneesmiddelen β niet lang genoeg werken bij vrouwen. Vooral rond de menstruatie keert de hoofdpijn vaak terug, omdat hun aanvallen dan langer duren. Bij hun huisarts of neuroloog vinden ze niet altijd een oplossing voor hun probleem. Wederom omdat de standaardmedicatie nog steeds uniseks is.β
βNet daarom is het zo belangrijk om in kaart te brengen wΓ‘t de migraine precies uitloktβ,Β besluit professor Terwindt. βZodra we dat weten, kan er specifieke medicatie voor vrouwen worden ontwikkeld die aanvallen voorkomt of onderdrukt β een speciale migrainehormoonpil, bijvoorbeeld. De ziekte genezen lukt voorlopig nog niet. Dus moeten we als artsen alles op alles zetten om de klachten van ΒpatiΓ«nten te verlichten.βΒ
Trigger of toeval?
Migraine blijft een erg onvoorspelbare ziekte, net omdat patiΓ«nten niet weten wanneer hun aanval zich zal voordoen. Professor Terwindt: βVanuit een vals gevoel van controle zijn patiΓ«nten geneigd om bepaalde gewoontes of voedingsmiddelen β zoals laat opblijven, wijn of een zak Engelse drop β de schuld te geven van hun hoofdpijn. Dokter Google doet er vaak nog een schep bovenop, met dubieuze claims en beweringen. βJe moet opletten dat je niet zielig in een hoekje aan een droog volkorenbeschuitje gaat zitten knabbelen, omdat je van alle leuke dingen zogezegd een migraineaanval krijgtβ, zeg ik soms tegen patiΓ«nten. Want juist dat vermijdingsgedrag roept nog meer gevoelens van stress en angst op, wat al helemaal nefast is voor hun levenskwaliteit. Om patiΓ«nten meer controle te geven over hun ziekte, is het belangrijk om de echte triggers in kaart te brengen. Ook dat is een onderdeel van ons onderzoek.β
Stress: βHet leed komt pas achterafβ
βOp het moment dat je onder hoogspanning staat, zal je geen last hebben van migraine. Evolutionair valt dat simpel te verklaren: stress duwt ons in de fight, flight or freeze-modus van onze voorouders. Als je aangevallen wordt door een sabeltandtijger, is hoofdpijn natuurlijk niet handig. De klop van de hamer volgt achteraf, als je eindelijk kan ontspannen. Vandaar dat er zoiets bestaat als βweekendmigraineβ. Mogelijk spelen stresshormonen als adrenaline en cortisol hierbij een rol, maar ook dat moet nog uitgezocht worden.β
Zin in zoet: βGeen trigger, wel een symptoomβ
βIn de allereerste fase van een migraineaanval heb je nog geen hoofdpijn, maar wel een resem andere klachten zoals vermoeidheid, prikkelbaarheid en zin in zoet. Bij veel vrouwen zal nu een belletje gaan rinkelen: βDat lijkt wel PMS!β. Die gelijkenis is niet toevallig. Waarschijnlijk wordt zowel tijdens de voorfase van de menstruatie als die van migraine hetzelfde systeem in de hersenen geactiveerd β de hypothalamus genaamd β waardoor precies dezelfde verschijnselen optreden. Maar terwijl niemand zal beweren dat het eten van chocolade je doet menstrueren, worden pralines wel aangewezen als migrainetrigger. Volledig ten onrechte, dus.β
Slaap: βHet zit βm in het ritmeβ
βVermoeidheid is eveneens een vaak Βgenoemde trigger. Mogelijk is dit een teken dat de migraineaanval zich al ingezet heeft. Wat we wel zeker weten, is dat slaapritme en regelmaat van belang zijn: migrainemuizen met een jetlag krijgen veel makkelijker een aanval.β
Het weer: βDrukverschillen zijn (waarschijnlijk) de boosdoenerβ
βEen Nederlandse weerwebsite heeft al een migrainealert, maar voorlopig ontbreekt concreet wetenschappelijk bewijs. Luchtdrukverschillen β die bijvoorbeeld ontstaan als er onweer op komst is β zouden een mogelijke boosdoener zijn. Wat de precieze relatie tussen het weer in Nederland en de prevalentie van migraineaanvallen is, dat hopen we ook uit ons dagboekonderzoek te achterhalen, met de hulp van artificial intelligence.β
Preventieve geneesmiddelen vanaf nu terugbetaald
Een van de grote boosdoeners bij migraine is CGRP, een eiwit dat vrijkomt tijdens een aanval en ontstekingsreacties veroorzaakt. Sinds enkele jaren zijn er CGRP-remmers op de markt. Deze maandelijkse of driemaandelijkse injecties bevatten een antilichaam dat het eiwit blokkeert en werken preventief. De gebruikers ervaren nauwelijks bijwerkingen, maar tot voor kort werden de kosten ervan β bijna 500 euro per patiΓ«nt per maand β niet vergoed. Tot nu, want sinds 1 juli betaalt de Belgische overheid drie types CGRP-remmers terug. De voorwaarden zijn wel streng: patiΓ«nten moeten minstens acht migrainedagen per maand doormaken. Ook moeten ze al zeker drie andere preventieve behandelingen tegen migraine geprobeerd hebben zonder succes. Alleen een neuroloog kan de middelen voorschrijven. Hoeveel patiΓ«nten precies gebaat zullen zijn bij deze nieuwe middelen, is niet duidelijk.
Vrouwen hebben er meer last van dan mannen. Vaak zijn het de hormonen van de vrouw die een rol spelen. Maar ook de menstruatie. Ook zijn er die chronische migraine hebben waar de wetenschap nog niet uit is hoe dit komt.
AUM NAMASTE BOEDDHA BRUNO
Om Shanthi,
spiritueel en het aardse moet men kunnen verbinden
AUM MANI PADME HUM